Kỹ thuật Chăm sóc, nuôi dưỡng bê giai đoạn sơ sinh - 6 tháng tuổi

1. Sau khi đẻ ra, bê được lau khô, đánh số (bằng kính hoặc đeo số nhựa cân trọng lượng sơ sinh, đưa vào cũi hay ô chuồng có lót rơm, (cỏ khô, vỏ bào v.v...)  

- Cách đánh số: nhìn trực diện vào đầu gia súc: tính từ phải sang trái, tính từ dưới lên trên, từ ngoài vào trong: hàng đơn vị, hàng chục, hàng trăm và hàng nghìn.  

Thời gian bú sữa đầu từ 7 - 10 ngày, tháng đầu tiên cho bê bú 4 - 5 lần/ngày, mỗi lần không quá 1,5 lít (dùng bình có núm vú cao su, hoặc dùng xô uống trực tiếp). 

 

 

11. Tập cho bê ăn cỏ khô và xanh thô sớm, sau khi đẻ 1 - tháng tuổi để khi bê cai sữa, tránh hẫng hụt về dinh dưỡng ảnh hưởng đến tăng trọng của bê. Nuôi tốt, bê cai sữa lúc 6 tháng tuổi đạt khối lượng: 110 - 140kg. 

 

1.    Đây là giai đoạn phát triển sau cai sữa, có sự hẫng hụt về nguồn dinh dưỡng từ sữa mẹ nên bò cần được chăm sóc nuôi dưỡng chu đáo, ăn uống đầy đủ, đảm bảo dinh dưỡng cho cơ thể phát triển, sao cho 24 tháng tuổi có khối lượng cơ thể đạt 250kg trở lên, có thể phối giống, chuyển sang đàn cái sinh sản. 

 

7.    Không được đánh đập quát tháo bò bê, cho ăn và tác động đúng giờ quy định. Khi phát hiện bò động dục phải ghi vào sổ và báo cho kỹ thuật phối giống kịp thời. 

 

8.    Khi phát hiện bò biếng ăn, ốm đau phải báo ngay cho kỹ thuật và thú y kịp thời chạy chữa.

1.    Bò sau khi đẻ 30 - 60 ngày nếu động dục cần phối giống ngay. Sau khi phối 3 tháng nếu không động dục trở lại, khám thai xác định bò có chửa cần được bổ sung thêm thức ăn để nuôi thai. 

   Vào tháng thứ 7 - 9, mỗi ngày ăn thêm 0,5kg thức ăn tinh hỗn hợp (theo CT1 hoặc CT2). Chú ý chăm sóc quản lý tốt, không được đánh đập bò, đi lại nhẹ nhàng không cho đi ăn xa và không để cho bò húc và đánh lẫn nhau. 

7.    Bình thường để bò tự đẻ (thai thuận), nếu thai không thuận (thai ngược) qua kỹ thuật kiểm tra thì phải can thiệp, xoay lại ngôi thai để cho bò tự đẻ. 

 

Để tránh hiện tượng sát nhau, có thể dùng lá rau ngót, lá dâm bụt cho bò ăn trước và sau khi đẻ. Sau khi giã lá râm bụt, hoà vào nước cho bò uống, như vậy nhau thai sẽ ra nhanh hơn. 

 

8.    Khi nhau thai ra hết, dùng nước sát trùng rửa sạch phần sau mình bò, nên cho uống nước ấm có hoà ít muối. Trong tuần đầu cho bò ở nhà, bồi dưỡng cám ngon hoặc uống nước cháo, ăn cỏ non để bò nhanh hồi phục sức khoẻ. 

9.    Khi bê mới đẻ ra, lấy khăn (cỏ khô) lau sạch mồm, mũi. Móc hết nhớt và nước ở trong mồm, làm cho bê thở đều, tiếp đến bóc móng cho bê, lau khô toàn thân (hoặc để mẹ liếm) rồi để vào ổ rơm, nếu trời rét phải sưởi cho bê. 

Rốn bê thường khô và tự đứt sau khi đẻ vài ngày. Nhưng tốt nhất sau khi lau khô cho bê, cầm đầu cuống rốn vuốt máu hướng vào bụng bê, buộc cách bụng 5 - 10cm rồi cắt phía ngoài và sát trùng bằng cồn 90⁰

10. Trong tuần bò đẻ, hàng ngày phải dùng nước sát trùng rửa phần sau của bò sạch sẽ, theo dõi bò ăn uống, sức khoẻ, đặc biệt là bầu vú và âm hộ, nếu thấy bò bỏ ăn, nhiệt độ lên cao, bầu vú và âm hộ không bình thường phải báo thú y kịp thời xử lý. 

11. Sau khi 7 - 10 ngày bò đẻ ăn theo chế độ cho bò sữa bình thường, người chăn nuôi phải chú ý theo dõi bò động dục trở lại để phối giống chuẩn bị cho lứa tiếp theo.  

1.    Công tác chăm sóc, nuôi dưỡng và vắt sữa phải tuân thủ theo trình tự công việc, đúng kỹ thuật và cố định người v.v... tạo nên một phản xạ có điều kiện cho gia súc. Người chăn nuôi cần có thời gian biểu là công việc trong ngày. Vắt sữa thường là: 

 

2.    Bò vắt sữa cần đảm bảo uống đủ nước (tự do) và có chế độ vận động thích hợp, ngày vận động 1 - 2 giờ (trong sân) nếu là nuôi tại chuồng, nếu chăn thả ngoài đồng cỏ cần đảm bảo 4 - 6 giờ không kể đi và về. 

 

Khẩu phần trên có 14% protein (trên VCK). áp dụng cho bò sữa có thể trọng bình quân 350 - 400kg, năng suất sữa bình quân < 15 kg, tỷ lệ mỡ sữa 3,5 - 4%. 

 

Thức ăn tinh hỗn hợp theo công thức (CT2) trong khẩu phần ăn đảm bảo 16% protein (VCK). Trong khẩu phần cần cho ăn thêm bã bia từ 8 - 12kg/ngày và tăng lượng cỏ xanh hoặc củ quả.

 

 

Người chăn nuôi cần chấp hành đúng những quy định về kỹ thuật, trình tự công việc mới đảm bảo vắt được nhiều sữa, sữa đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh, đảm bảo sức khoẻ cho bò sữa.

 

Phải rửa sạch, tráng nước sôi (kể cả xô vắt, và thùng đựng), vải màn đảm bảo trắng, sạch dùng 6 - 8 lớp vải màn để lọc sữa sau khi vắt. Không được dùng xô và thùng đựng sữa vào việc khác. 

 

- Tác động kích thích bầu vú trước khi vắt, đặc biệt bò đẻ lứa đầu: 1 bàn tay đặt trước bầu vú, còn một tay đặt phía sau, dùng khăn sạch nhúng vào nước nóng 40 - 50⁰C, vắt kiệt nâng lên hạ xuống hoặc xoay tròn quanh bầu vú từ 1 - 2 phút. 

- Xoa Vazơlin (nếu có) vào núm vú, kiểm tra tia sữa đầu (vắt vào lòng bàn tay, nếu màu trắng, mùi thơm là sữa tốt, bình thường. Nếu sữa màu hồng có lẫn máu là hiện tượng viêm phải vắt riêng ra một xô không được vắt chung với sữa của các núm vú khác. Cần báo bác sĩ thú y để xử lý kịp thời). 

- Người vắt sữa phải ngồi lên ghế, phía trái bò hướng về phái bầu vú, có thể vắt hai vú trước, 2 vú sau, cũng có thể vắt chéo góc. Khi sữa gần cạn (nghĩa là sữa không còn chảy thành tia mạnh nữa) thì tập trung hai tay vắt lần lượt từng vú một cho kiệt sữa. 

 

Vắt nắm: phù hợp cho bò có núm vú to, dài. Nắm chặt núm vú vào mấy ngón tay, bóp chặt ngón trỏ và ngón cái trước làm thành 1 vòng đai không cho sữa chảy ngược lên bầu vú, sau đó các ngón giữa, ngón nhẫn và út bóp chặt để tống sữa ra ngoài. Các động tác này làm thành một trình tự đều đặn, đảm bảo tốc độ: 80 -90 lần/phút, khoảng 7 - 8 phút là hoàn thành vắt sữa cho một bò. 

- Vắt vuốt: nếu bò có núm vú bé, ngắn, dùng cách vắt này dễ hơn: dùng ngón tay cái và ngón tay trỏ để vuốt từ trên xuống, lúc đầu chậm, sau tốc độ tăng dần. 

- Vắt quỳ: nếu núm vú to và dài vừa phải thì nên dùng phương pháp này có lực hơn. 4 ngón tay đặt 1 bên núm vú, ngón cái quỳ gấp 1 bên núm vú, nhịp nhàng bóp đẩy sữa ra, rồi thả cho sữa xuống lại bóp, lúc đầu chậm, sau tăng dần như 2 phương pháp trên. 

 

Thời gian để cạn sữa kéo dài 15 - 20 ngày. Bò trước khi đẻ mà sản lượng sữa 8 -10kg/ngày trở lên thì phải cạn sữa chậm, trước hết cần giảm thức ăn nhất là thức ăn tinh và thức ăn nhiều nước trong khẩu phần hàng ngày. Giảm số lần vãi sữa từ 3 xuống 2 rồi 1 lần vắt trong ngày. Sau đó cách một ngày rồi 2 ngày vắt 1 lần. Đồng thời thay đổi giờ vắt, sau 10 - 15 ngày sữa sẽ giảm đến mức thấp nhất. Lần cuối cùng vắt thật kiệt. rửa sạch vú và tiếp tục giảm thức ăn. 

2. Kỹ thuật cạn sữa nhanh

Bò sữa trước khi đẻ 2 tháng mà lượng sữa bình quân 5 - 8 lít/ngày, thời gian cạn sữa chỉ cần 5 - 7 ngày, cách tiến hành cũng như kỹ thuật cạn sữa chậm, nhưng thời gian ngắn hơn. 

 

Dẫn tinh cho bò là hoạt động của cán bộ dẫn tinh nhằm đưa tinh dịch vào trong cơ quan sinh dục cái của bò, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình thụ tinh. 

Muốn dẫn tinh cho bò cái đạt tỷ lệ thụ thai cao trước hết cần phải có bò cái hoạt động tính dục bình thường, có chất lượng tinh dịch tốt và tiếp đó là kỹ thuật lành nghề của dẫn tinh viên, có kỹ thuật vô trùng tốt, dẫn tinh đúng thời điểm. 

Khi một bê cái thành thục về sinh dục, các buồng trứng bắt đầu có hoạt động theo chu kỳ, chu kỳ này bao gồm một chuỗi các biểu hiện: chuẩn bị giao phối, thụ tinh và mang thai. Chu kỳ lặp lại ở khâu chuẩn bị cho đợt giao phối mới nếu không mang thai. 

 

Trong 4 giai đoạn dục ấy, giai đoạn động đực: đây là giai đoạn hoạt động mang tính dục cao độ mà bò cái chịu cho bò khác nhảy ôm lưng. Bình quân thời gian chịu đực: bê tơ lỡ: 12 giờ, bò cái 18 giờ. Phạm vi từ 6 - 30 giờ. 

Bò cái có hoạt động tính dục bình thường khi đạt 18 - 24 tháng tuổi xuất hiện chu kỳ động đầu tiên. Chu kỳ động dục của bò cái từ 18 - 21 ngày. 

Bò cái sau khi đẻ 1 - 3 tháng xuất hiện động dục trở lại. Khi có biểu hiện động dục, bò thường kém ăn, khi chăn thả thỉnh thoảng ngẩng cao đầu và có tiếng kêu. ở giai đoạn đầu của quá trình động dục bò cái thường nhảy lên lưng con bò cái khác sau đó những con khác nhảy lên lưng nó. Khám cơ quan sinh dục thấy: âm hộ sưng to, niêm mạc có màu hồng hoặc tím đỏ, có niêm dịch tiết ra thành dây dài, hoặc chỉ ướt xung quanh, cổ tử cung cứng, lỗ cổ tử cung mở, thân và sừng tử cung hơi cứng. 

 

a. Phát hiện động dục bằng đực thí tình: ở các cơ sở chăn nuôi theo đàn hoặc cơ sở chăn nuôi bò sữa tại chuồng đều có thể áp dụng biện pháp này. Có thể thí đực thí tình tự do trong đàn, hoặc một ngày thả đực 2 lần, nếu có bò động đực, thì thí tính phát hiện nhanh chóng và chính xác. 

 

Với những dẫn tinh viên có nhiều kinh nghiệm đó là một biện pháp hiệu quả nhất. Dẫn tinh viên có thể phát hiện nhanh chóng chính xác và không hề bỏ sót nếu có bò động dục. 

Nếu bò cái chăn thả theo đàn, hàng ngày dẫn tinh viên chỉ quan sát hai lần vào buổi sáng và chiều (sáng 7 - 8 giờ, chiều 15 - 16 giờ). Mỗi lần quan sát chỉ cần 30 phút, nếu bò động dục thì hoặc nó nhảy lên con khác hoặc những con khác nhảy lên lưng nó. Với kinh nghiệm của dẫn tinh viên, có thể xác định nhanh chóng bò cái động dục trong đám đông bò cái "nhảy lên như” như vậy. 

Nếu cơ sở nuôi bò nhốt tại chuồng hàng ngày dẫn tinh viên quan sát chủ yếu là biểu hiện bên ngoài của cơ quan sinh dục bò cái. Dẫn tinh viên có thể phát hiện nhanh chóng biểu hiện động dục như: có vết niêm dịch vào vùng hông, đuôi, âm hộ xưng v.v... trên cơ sở những phát hiện ban đầu: kiểm tra bên trong cơ quan sinh dục cái, dẫn tinh viên xác định chính xác trạng thái động dục của bò. 

Với biện pháp này có thể phát hiện chính xác không bị bỏ sót bò động dục nhưng đòi hỏi dẫn tinh viên phải có nhiều kinh nghiệm, có tinh thần yêu nghề, trách nhiệm cao. 

Những thiết bị sử dụng trong khi dẫn tinh như: bình đựng tinh, găng tay, súng dẫn tinh, bình đựng nước nâng nhiệt độ, kéo v.v... đều được để ở vị trí thuận lợi cho việc sử dụng, đảm bảo an toàn, tránh sự chiếu sáng trực tiếp của ánh mặt trời. 

a. Cố định bò: bò cái trước khi dẫn tinh được cố định trong giá dẫn tinh, yêu cầu giá dẫn tinh vừa đảm bảo an toàn cho người và gia súc khi dẫn tinh. Phải đảm bảo vô trùng môi trường xung quanh giá, tránh sự chiếu sáng trực tiếp mặt trời. 

 

Dùng panh cặp vào đầu trên cọng tinh lấy ra khỏi bình. Khi cần thiết có thể dùng tay để cầm cọng rạ, nhưng nhất thiết không được cầm vào phần đầu của cọng tinh. 

Một tay cầm vào vị trí miếng cellulose của cọng tinh dùng ngón tay cái và ngón tay trỏ bóp mạnh, xoay tròn để tránh sự cản trở khi bơm tinh, trong khi xoay tranh thủ kiểm tra số hiệu đực giống ghi trên cọng rạ. 

 

Tay phải cầm đầu kẹp của cọng tinh từ từ đưa cọng tinh vào ruột piston theo tư thế thảng đứng. Khi cọng tinh tiếp xúc với piston chỉ cần kéo piston trở xuống với áp lực âm, cọng tinh cũng được kéo theo. Khi cọng tinh nằm trong khoảng 2/3 trong ruột piston, tay phải dùng kéo cắt đầu kẹp cọng tinh tới hết phần chứa không khí. Khi cắt lưu ý cắt đúng tiết diện cọng tinh, không cắt theo hình vát. 

Dùng tay phải lắp dẫn tinh quản vào súng dẫn tinh, lúc này ngón tay trỏ và ngón tay cái bên phải nâng cao vùng khoá lên cao sao cho lắp dẫn tinh quản vào hết phần thon nhọn của vỏ piston, cuối cùng khoá lại. 

4. Kỹ thuật dẫn tinh (phương pháp qua trực tràng)

Bò cái động dục được cố định trong giá và vệ sinh bộ phận sinh dục bên ngoài. Dẫn tinh viên tay trái đeo găng bảo hộ, tay phải cầm súng đẫn tinh. Điểm tiếp xúc tốt nhất với súng dẫn tinh là tất cả đầu ngón tay phải, với điểm tiếp xúc như vậy sẽ đảm bảo linh động trong quá trình hoạt động dẫn tinh. 

Dẫn tinh viên đứng ở tư thế chân trái bước lên, hai vai thẳng với đường cột sống bò. Tay trái từ từ đưa vào trực tràng lấy hết phân; sau đó nắm lấy cổ tử cung. 

Tay phải từ từ đưa súng dẫn tinh vào âm đạo chếch từ dưới lên trên tạo một góc 30⁰ với đường thẳng của cột sống, tay trái từ từ đẩy sâu vào xoang chậu, đồng thời tay phải đưa súng dẫn tinh hướng vào lỗ cổ tử cung, khi đầu súng tiếp xúc với mặt ngoài cổ tử cung làm điểm hướng dẫn cho đầu súng hướng vào lỗ cổ tử cung. 

Khi đầu súng đã nằm trong lỗ tử cung tay phải cố định súng dẫn tinh, tay trái nắm cổ lắc một cách khéo léo sao cho lồng cổ tử cung vào đầu súng dẫn tinh. 

Khi lắc ngón tay trỏ bên trái kiểm tra đầu cuống cổ tử cung khi phát hiện được đầu súng dẫn tinh đã hoàn toàn qua cổ tử cung khoảng 1 cm, bắt đầu bơm tinh. 

ở vị trí này chỉ bơm 50% lượng tinh, từ từ rút súng dẫn tinh ra, khi đầu súng dẫn tinh ở giữa cổ tử cung ta bắt đầu bơm hết lượng tinh còn lại. 

 

Thời điểm phối giống thích hợp nhất là thời điểm phối giống để đạt tỷ lệ thụ thai cao nhất. Lý luận và kinh nghiệm thực tế chỉ ra rằng để đạt tỷ lệ thụ thai cao khi chúng ta phối giống ở thời điểm gần kết thúc hoặc kết thúc chịu đực. 

 

 

Thông thường sau khi phối ba tháng con vật không động dục trở lại, tiến hành khám thai để xác định con vật có chửa hay không? Trên cơ sở đó định ra biện pháp nuôi dưỡng phù hợp theo giai đoạn, đảm bảo cho thai phát triển tốt. 

Nếu con vật chưa có chửa thì phải chú ý phát hiện động dục, phối giống kịp thời hoặc trường hợp con vật chưa có chửa, lại không động dục thì phải căn cứ vào tình hình cụ thể, tác động mọi biện pháp kỹ thuật làm cho con vật nhanh chóng động dục. 

Tất cả những biện pháp trên nhằm thúc đẩy khả năng sinh sản của con vật, đề phòng vô sinh, đảm bảo kế hoạch sản xuất và kinh tế của người chăn nuôi. 

 

d. Có chửa tháng thứ tư: tử cung giống như một cái túi thông vào xoang bụng, toàn bộ tử cung mềm, khoảng lưng chừng trong bụng, đã sờ thấy thai. 

 

Kiểm tra thai có ý nghĩa rất quan trọng trong việc xác định ngôi thai, nếu ngôi thai nghịch sẽ có biện pháp tích cực trong khi đẻ.