Phương thức chăn nuôi bò sữa mới của Nhật Bản

Trong ph¹m vi bµi nµy sÏ giíi thiÖu mét sè phương thøc ch¨n nu«i, chÕ biÕn thøc ¨n vµ qu¶n lý ®èi víi ch¨n nu«i bß s÷a trang tr¹i.

 1. Phương thức chăn nuôi và quản lý đàn

a) Sö dông hÖ thèng chuång nu«i bß s÷a míi kh«ng cét buéc cè ®Þnh

C¸ch ®©y 10 n¨m, ch¨n nu«i bß s÷a cña ThÕ giíi vµ cña NhËt B¶n chñ yÕu lµ sö dông hÖ thèng chuång nu«i bß s÷a cét buéc vµ cè ®Þnh trong chuång. Nh­ng ngµy nay viÖc sö dông hÖ thèng chuång nu«i bß s÷a kh«ng cè ®Þnh, bß l¹i tù do trong chuång ngµy mét t¨ng lªn. HiÖn nay cã kho¶ng 550 trang tr¹i ®ang ¸p dông hÖ thèng chuång nu«i tù do vµ quy m« tr¹i kho¶ng 200 bß v¾t s÷a. C¸c trang tr¹i bß s÷a quy m« nh­ thÕ nµy mçi n¨m s¶n xuÊt ra kho¶ng 3.000 tÊn s÷a mçi n¨m.

b) Sö dông chương tr×nh kiÓm tra n¨ng suÊt vµ n©ng cao s¶n l­ượng s÷a

HiÖp héi c¶i tiÕn ch¨n nu«i NhËt B¶n (LIAJ) tiÕn hµnh kiÓm tra miÔn phÝ vÒ n¨ng suÊt, chÊt l­îng s÷a vµ kho¶ng c¸ch hai løa ®Î cho c¸c tr¹i, chñ trang tr¹i bß s÷a tù nguyÖn tham gia, sau ®ã kÕt qu¶ kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®ưîc chuyÓn vÒ cho c¸c chñ trang tr¹i. N¨m 2001, s¶n l­îng s÷a trung b×nh cña bß s÷a ë NhËt B¶n lµ 7.400 kg/bß s÷a, trong khi ®ã s¶n l­îng s÷a ë nh÷ng bß tham gia ch­¬ng tr×nh kiÓm tra cña LIAJ ®¹t 9.100 kg, cao h¬n nhiÒu so víi s¶n l­îng s÷a trung b×nh cña quèc gia. Tuy nhiªn tû lÖ sè trang tr¹i vµ tû lÖ sè bß s÷a tham gia ch­¬ng tr×nh kiÓm tra kh«ng cao, chØ chiÕm t­¬ng øng 39,7% vµ 48%.  Trang tr¹i kiÓu míi ®­îc ph©n biÖt víi trang tr¹i cò b»ng c¸c hÖ thèng thiÕt bÞ ch¨n nu«i ®­îc c¶i tiÕn. Tæng sè bß v¾t s÷a trung b×nh cña tr¹i kiÓu míi lµ 120 con vµ s¶n l­îng s÷a trung b×nh trªn mçi bß v¾t s÷a lµ 10.000 kg. 

c) Sö dông thøc ¨n hçn hîp TMR (Total Mix Ration)

T¹i NhËt B¶n, c¸c trang tr¹i ch¨n nu«i bß s÷a kiÓu míi ®Òu cã hÖ thèng ñ chua thøc ¨n, chÊt l­îng thøc ¨n ñ chua ®¶m b¶o tèt c¸c chØ tiªu kü thuËt. §ång thêi, hÖ thèng trén thøc ¨n hoµn chØnh (TMR) ®­îc sö dông 100% thøc ¨n ñ chua vµ ®­ược cµi ®Æt ch­ư¬ng tr×nh lµm viÖc tù ®éng. Sè l­îng thøc ¨n, thêi gian cho ¨n, sè lÇn ¨n trong ngµy, gi¸ trÞ dinh d­ìng cña TMR ®­îc ®iÒu chØnh dùa vµo s¶n l­ưîng s÷a cña ®µn bß ®ang v¾t s÷a. Trong sè bß ®ưîc ghi chÐp vµ kiÓm tra cã mét bß s÷a cao s¶n nhÊt tªn lµ “ Snow Light Apollo”, ®· ®¹t s¶n l­ưîng s÷a trªn 1 chu kú v¾t 20.092 kg. Kû lôc cña bß nµy cao h¬n s¶n l­ưîng s÷a trung b×nh toµn ®µn cña NhËt B¶n lµ 2,7 lÇn vµ cao h¬n ®èi víi sè bß ®­ược kiÓm tra cña Héi kü thuËt ch¨n nu«i NhËt B¶n LIAJ lµ 2,2 lÇn.      

d) Bò có sản lượng sữa cao sẽ có lợi nhuận càng cao

Bảng sau chỉ ra mối quan hệ giữa năng suất và lợi nhuận đối với bò sữa của Cục thống kê, Bộ Nông Lâm Ngư của Nhật Bản.

Qua b¶ng trªn cho thÊy: bß cã n¨ng suÊt s÷a cao sÏ cã lîi nhuËn lín, ®ång thêi sè giê lµm viÖc lµ 158 giê víi bß cã s¶n l­îng 5.500 kg nh­ng lµ 97 giê cho bß cã s¶n l­îng 9.300 kg. Sè l­ưîng bß
cÇn ®Ó ®¹t 10 triÖu yªn lµ 66 con víi n¨ng suÊt 6.600 kg nh­ng chØ cÇn 42 con ®èi víi bß cã n¨ng suÊt 9.300 kg.

2. X©y dùng trung t©m dÞch vô thøc ¨n hçn hîp (TMR) 

Tr­íc ®©y, ng­ưêi ch¨n nu«i bß cho bß ¨n c¸c lo¹i thøc ¨n th« xanh, ñ chua vµ thøc ¨n tinh riªng biÖt. Ngµy nay, mét sè trang tr¹i bß s÷a ®· ®i ®Çu trong sö dông hÖ thèng TMR ®Ó trén c¸c lo¹i thøc ¨n l¹i víi nhau, ®iÒu nµy ®· cã t¸c dông h¹n chÕ nh÷ng bß chØ thÝch ¨n mét hai lo¹i thøc ¨n mµ chóng th­ưêng ­ưa thÝch. §Ó trén TMR cÇn m¸y trén, m¸y cã thÓ c©n vµ trén ®Òu c¸c nguyªn liÖu theo ch­¬ng tr×nh, theo tû lÖ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn hÖ thèng m¸y trén TMR kh¸ ®¾t: kho¶ng 8 triÖu yªn NhËt B¶n vµ t­ư¬ng ®­ư¬ng 7.000 USD.

HiÖn nay ë NhËt B¶n tû lÖ trang tr¹i sö dông TMR míi ®¹t 11,7% t¹i vïng ch¨n nu«i bß s÷a tËp trung HOKKAIDO vµ míi chØ 8,1% ë c¸c vïng kh¸c cña NhËt B¶n. §iÒu thu hót viÖc sö dông hÖ thèng nµy lµ sù tiÖn lîi trong viÖc sö dông c¸c s¶n phÈm cña c¸c nhµ m¸y ë c¸c thµnh phè. C¸c trung t©m TMR thµnh lËp ®· sö dông phÇn lín c¸c s¶n phÈm phô vµ c¸c phÕ liÖu cña c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn thùc phÈm. HiÖn nay, ®· cã 150 trung t©m TMR trªn toµn n­íc NhËt, s¶n l­îng cña c¸c trung t©m nµy kho¶ng 100.000 tÊn/n¨m.

Kh¸ch hµng chñ yÕu cña c¸c Trung t©m TMR lµ chñ c¸c tr¹i bß s÷a, mét sè tr¹i bß thÞt còng sö dông TMR. Thøc ¨n hçn hîp TMR cho bß s÷a ®· trén theo yªu cÇu cña chñ trang tr¹i. Trung b×nh tû lÖ ®¹m th« trong TMR lµ 14 - 17% trªn vËt chÊt kh« vµ tû lÖ tiªu ho¸ (TDN) kho¶ng 68 - 72%.

Mçi Trung t©m TMR cña NhËt B¶n cÇn diÖn tÝch kho¶ng 0,74 ha ®Êt, cã c©n bµn 10 tÊn vµ cã v¨n phßng trung t©m vµ c¸c nh©n viªn. Trung t©m cÇn cã nh©n viªn c¬ khÝ ®Ó vËn hµnh m¸y theo c«ng thøc vµ tû lÖ c¸c nguyªn liÖu phèi trén thøc ¨n. C¸c lîi thÕ cña thøc ¨n hçn hîp TMR nh­ sau:   

¦u ®iÓm vµ tiÖn lîi cña khÈu phÇn hçn hîp (TMR-Total Mix Ration)

1. Thøc ¨n hçn hîp TMR kiÓm so¸t ®­ưîc sè thøc ¨n ®­îc gia sóc ¨n hµng ngµy, tõ ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n;

2. Thøc ¨n hçn hîp TMR gióp kiÓm so¸t vµ ng¨n chÆn c¸c bÖnh vÒ tiªu ho¸ vµ bÖnh vÒ trao ®æi chÊt cña bß s÷a;

3. Thøc ¨n hçn hîp TMR còng rÊt phï hîp cho c¶ bß c¹n s÷a vµ bß t¬ lì;

4. KÓ c¶ c¸c thøc ¨n kh«ng ngon miÖng còng sö dông trong TMR;

5. Thøc ¨n hçn hîp TMR lµ lo¹i thøc ¨n rÊt dÔ sö dông c¬ giíi ho¸ trong qu¸ tr×nh trén vµ cho ¨n;

6. Thøc ¨n hçn hîpTMR cã t¸c dông lµ sö dông thøc ¨n th« cã hiÖu qu¶ h¬n;

7. Thøc ¨n hçn hîp TMR lµm t¨ng s¶n l­îng s÷a trung b×nh lªn 5-10%;

8. Thøc ¨n hçn hîp TMR n©ng cao hiÖu qu¶ sinh s¶n cña bß s÷a.

3. H×nh thµnh c¸c hîp t¸c x·

a) Hîp t¸c x· ®æi c«ng ch¨n nu«i bß s÷a

NÕu s¶n l­îng s÷a cña bß trung b×nh 30 kg/ngµy, ng­êi ch¨n nu«i ph¶i v¾t s÷a 3 lÇn/ngµy tõ 6 giê s¸ng ®Õn 6 giê tèi. NÕu s¶n l­îng s÷a cña bß trung b×nh 20kg/ngµy còng cÇn v¾t s÷a 2 lÇn ngµy. Trong c¶ hai tr­êng hîp  nµy th× ng­êi ch¨n nu«i lµm viÖc vÊt v¶ vµ bËn quanh n¨m. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy mét hÖ thèng “hîp t¸c ®æi c«ng” ®· ra ®êi. HiÖn nay cã 378 héi sö dông hÖ thèng nµy vµ 68% ng­êi ch¨n nu«i bß s÷a tham gia hÖ thèng. Víi hÖ thèng nµy nh÷ng ng­êi lµm nghÒ ch¨n nu«i bß s÷a cã thÓ cã 14 ngµy nghØ phÐp trong n¨m.

b) Hîp ®ång s¶n xuÊt thøc ¨n nu«i bß

Khi trang tr¹i cã quy m« ®µn lín, trang tr¹i sÏ kh«ng tù s¶n xuÊt ®ñ thøc ¨n vµ thøc ¨n th« xanh. Sù ra ®êi cña viÖc s¶n xuÊt thøc ¨n th« xanh theo hîp ®ång ®· gi¶i quyÕt khã kh¨n nµy. HiÖn nay trªn toµn n­íc NhËt cã 150 tæ chøc víi quy m« s¶n xuÊt cá, cá kh«, cá ñ chua víi hîp ®ång cña ng­êi ch¨n nu«i.

Nh÷ng n¨m 1970, hÇu hÕt ng­êi ch¨n nu«i bß s÷a lÊy thøc ¨n ñ vµo buæi s¸ng ®Ó cho bß ¨n trong suèt mïa hÌ. C«ng viÖc n¨ng nhäc nµy chñ yÕu do ng­êi chång hoÆc vî cña trang tr¹i lµm. Khi cã hÖ thèng s¶n xuÊt vµ cung cÊp thøc ¨n quanh n¨m ®· gióp cho ng­êi ch¨n nu«i bß s÷a khái c«ng viÖc nÆng nhäc hµng ngµy. HÖ thèng ho¹t ®éng quanh n¨m ®· cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, gióp n«ng d©n t¨ng s¶n l­îng s÷a, gi¶i phãng phô n÷ vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng.

4. ROBOT vµ hiÖu qu¶ sö dông ë trang tr¹i bß s÷a

NhËt B¶n lµ mét trong nh÷ng ®Êt n­íc cã hÖ thèng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ sö dông Robot nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi, hiÖn nay Robot ®· cã vai trß quan träng ë c¸c trang tr¹i bß s÷a, bao gåm m¸y v¾t s÷a, m¸y cho bª ¨n vµ m¸y s¶n xuÊt thøc ¨n hçn hîp TMR.

1. M¸y v¾t s÷a: C«ng viÖc v¾t s÷a chiÕm kho¶ng 50% tæng sè c«ng viÖc hµng ngµy cña n«ng d©n ch¨n nu«i bß s÷a. Bëi v× vËy sè l­îng  m¸y v¾t s÷a (Robot) ®· t¨ng nhanh ë NhËt B¶n kho¶ng 90 robot. Nh­ng mét ®iÒu h¹n chÕ hiÖn nay lµ khi Robot v¾t s÷a bÞ trôc trÆc th× nh©n viªn kü thuËt c¬ khÝ ph¶i ®Õn vµ ch÷a trong 3 giê.

2. M¸y cho bª bó: KÕt qu¶ nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy m¸y cho bª bó cã thÓ phôc vô cho 540 bª con. Cho bª bó b»ng m¸y cã nh÷ng tiÖn lîi sau:

Thêi gian cho bª bó gi¶m xuèng; (2) thêi gian ch¨m sãc bß v¾t s÷a t¨ng; (3) vµ viÖc qu¶n lý bª s÷a tèt h¬n. 

4. M¸y xö lý vµ ñ ph©n: M¸y nµy cã thÓ tù ®éng trén c¸c chÊt th¶i r¾n trong ch¨n nu«i bß s÷a, ®iÒu chØnh ®é Èm vµ vµ ñ ph©n. §ång thêi nã cã thÓ cung cÊp chÊt ®Öm lµ ph©n kh« sau khi ®· ñ cho bß n»m ë hÖ thèng chuång nu«i bß tù do.

5. KÕt luËn

Nh÷ng c«ng nghÖ míi ¸p dông trong ch¨n nu«i bß s÷a ë NhËt B¶n cã thÓ tãm t¾t nh­ sau:

a) Xu h­íng cña ch¨n nu«i bß s÷a hiÖn nay ®ang chuyÓn dÇn tõ ph­¬ng thøc ch¨n nu«i cÇm cét, sang ph­¬ng thøc ch¨n nu«i bß s÷a ®i l¹i tù do trong chuång;

b) Sö dông hÖ thèng ghi chÐp kÓm tra n¨ng xuÊt ®· gãp phÇn n©ng cao s¶n l­îng s÷a b×nh qu©n cña bß ®¨ng ký theo dâi ë NhËt t¨ng lªn 9000 kg s÷a/bß v¾t s÷a. Bß s÷a cã s¶n l­îng s÷a cµng cao th× cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cµng cao.

c) Sö dông hÖ thèng trén thøc ¨n hçn hîp TMR lµ hÖ thèng ®­îc ¸p dông réng r·i trong ch¨n nu«i bß s÷a cña NhËt B¶n hiÖn nay.

d) §Ó ¸p dông khÈu phÇn ¨n TMR cho bß s÷a nªn x©y dùng c¸c Trung t©m trén vµ dÞch vô cung cÊp thøc ¨n hçn hîp TMR.

e) HÖ thèng ®æi c«ng trong ch¨n nu«i bß s÷a cã t¸c dông hç trî ng­êi ch¨n nu«i t¨ng sè l­îng vµ hiÖu qu¶ ch¨n nu«i bß s÷a.

f) S¶n xuÊt thøc ¨n th« xanh theo hîp ®ång gióp ng­êi ch¨n nu«i t¨ng sè l­îng vµ qui m« ®µn bß s÷a.

g) C¸c dÞch vô s¶n xuÊt thøc ¨n ñ chua quanh n¨m ®· ®­îc thµnh lËp gióp chuyªn m«n ho¸, n©ng cao sè l­îng vµ chÊt l­ưîng s÷a. ²